(۱۳۳۴-۱۲۶۲ خورشیدی)

من مسلمان و خداپرست بودم ولی هیچ وقت تظاهربه تقدس و دیانت نمی کردم و تعصب بی جا به خرج نمی دادم و حتی نمازم را در پس پرده و دوراز انظارمی خواندم و با آنکه درآن زمان ، خرافات بسیارمرسوم بود ولی هرگز گرد خرافات نرفتم . همانطور که قبلا گفتم ، با همیاری دخترعزیزم ، معصومه خانم و نیز شماری از زنان قاجار، پرورشگاهی را تأسیس کردیم که برای نگهداری یتیمان بود و بنگاه بانوان نامیده شد. غیراز این پرورشگاه ، رسیدگی به شماری ازکودکانی که دچار نقص عضو بودند را انجام می دادیم . البته حتی المقدور سعی می کردیم که کارها درخفا باشد . رویه ای که در باورهای دینی نیز بکار می گرفتم

متوجه شدم که درارتباط با این نوع فعالیت ها ، تحقیقی هم صورت گرفته است . سرکار خانم الهام ملک زاده یک تحقیق مفصل را به نام «اقدامات خیریه فخرالدوله» انجام داده اند . با تشکراز ایشان ، بخش هایی از این تحقیق را عینا بازگو می کنم . امیدوارم که بعنوان تجربه ی برای کارهای خیر ، دیده شود . قطعا پس از این همه سال ، دیگر ریا محسوب نمی شود ! «... از جمله کارهای مهم فخرالدوله ، تأسیس آسایشگاه سالمندان در املاک موروثی اش واقع در کهریزک است که امروزه جزو عظیم ترین مؤسسات یاری رسانی به مصدومان ، از کار افتادگان و سالمندان به شمار می رود . وی در اواخر دوره ی قاجار ودر بحبوحه ی اقدامات سردار سپه، در حدود 78 دختر و پسر یتیم را تحت پوش قرارداد وبه همراه جمعی از زنان خیّردراطراف پرورشگاه ، که بعدها بنگاه خیریه بانوان نیکوکار نامیده شد، ازدختران و پسران نگه داری می کرد

از جمله کسانی که او را دراین کار یاری می دادند باید از جبّاره فرمانفرما، عزت الملوک فرمانفرما، هما فرمانفرما (اتحادیه)، همسردکترحسن اعلاء، قدسی عنایت دخترظهیرالاسلام ، نورافشار(پایه گذار بیمارستان مسیح دانشوری)، همدم نفیسی خواهرسعید نفیسی (که پس از تحصیل مامایی در فرانسه به ایران بازگشت، اما چون حد اجتماعی به گونه ای نبود که بتواند مستقلاً مطبی باز کند ، دراین بنگاه به کارهای مربوط به رشته تحصیلی خود وانجام امورخیریه می پرداخت) ومعصومه امینی (نفیسی) دخترفخرالدوله ، نام برد که براساس قوانینی که برای کار خود تدوین نموده بودند به کودکان بی سرپرستی که در چارچوب مقررات قرارداشتند ، خدمت می کردند

در مورد اقدامات و فعالیت های فخرالدوله مطالب گوناگونی نوشته شده است. از جمله اینکه وی علاوه بر سرو سامان دادن به وضع کودکان بی سرپرست، به هنگام ازدواج وسایل مورد نیاز زندگی آنها را تأمین می کرد که همگی این مطالب صحیح است. اما این نکته که فخرالدوله اولین وارد کننده تاکسی به تهران بود و پسرهایی که می خواستند متأهل شوند یک تاکسی برای امرار معاش هدیه می داد، اشتباهی است که بطورمکرر بیان شده است ، به تصریح ایرج امینی (نوه فخرالدوله) این اقدام را محمد امینی (پسر فخرالدوله) انجام می داده است

درادامه ی جستجوهای نگارنده (الهام ملک زاده) برای آگاهی از اقدامات خیرخواهانه این بانوی ایرانی با یکی از دختران تحت حمایت فخرالدوله به نام سکینه ابراهیمی (که امروزه خود صاحب تعدادی فرزند ونوه است) مصاحبه ای انجام شد که خاطراتش را از فخرالدوله و فعالیت های مؤسسه وی چنین بازگو میکند که : در موسسه ای که خانم فخرالدوله آن را اداره می کرد، ضمن برقراری احساسِ محبت و آرامش، انضباط خاصی حکمفرما بود. ما ملزم بودیم علاوه بریادگیری فنون خانه داری، خیاطی و موسیقی، ادامه تحصیل را از یاد نبریم

چنان که خود من تا پیش از ازدواج تا کلاس ششم درس خواندم . هنگام آمد و رفت به مدرسه براساس انضباط خاصی که توسط مربیان اجرا می شد ، به محل تحصیل رفته و به خوابگاه خود بازمی گشتیم . هنگامی که همسرم شعبانعلی علایی به عنوان صاحب فروشگاه نزدیک بنگاه خیریه مشغول به کار بود ، از لابلای صحبت های آشپزها و ندیمه هایی که برای خرید به او مراجعه می کردند با شیوه ی تربیت عالی دختران این مؤسسه آشنا شد و چون پیشنهاد ازدواج با یکی از دختران را به وی دادند ، او نیزقبول کرد. آقای علایی رسماً نزد خانم فخرالدوله آمد و از من خواستگاری کرد

او پس ازتوضیح کامل در باب زندگی خانوادگی اش از سوی خانم فخرالدوله به مدت یک ماه مورد تحقیق قرار گرفت . چند بارهم به مؤسسه احضار شد و از او سئوالاتی درباره ی دین و مذهب و رعایت شئونات اخلاقی واسلامی کردند . پس از آن که تمام مراحل به خوبی پشت سر گذاشته شد ، مرا خانه ی هما خانوم پیرنیا در رستم آباد شمیران بردند تا آنجا تعالیم لازم برای زندگی مشترک به من داده شود ، به داماد هم اطلاع داده شد که مراسم هزینه ای ندارد ، فقط به این سئوال پاسخ دهد که آیا می خواهد زنش با حجاب باشد یا بی حجاب که چون او جواب داد با حجاب ، به او گفتند : فقط یک چادرنماز بخرد و اگرتمایل داشته باشد یک حلقه نیز خریداری کند

پس از گذشت یک ماه ، از سوی بنگاه پنجاه کارت عروسی به داماد داده شد که برای دعوت اقوام و آشنایان خود از آنها استفاه کند . مراسم ازدواج در پارک امین الدوله و با حضورهمسر دکتر مصدق ، دکترعلاء و همسرش و زن های مسئول درمؤسسه برپا شد . در پایان مراسم درحالی که خانم فخرالدوله قرآنی را بالای سرمان گرفته بود ، ما را با دعای خیر بدرقه کرد

خانه ای نیز درخیابان گرگان برای ما درنظر گرفتند . همچنین به عنوان کادوی عروسی دفترچه حسابی به نام من در بانک افتتاح کردند . حتی پس ازآنکه صاحب فرزند شدیم ، سیسمونی کاملی برایمان فرستادند . بدین ترتیب این ارتباط هیچ گاه قطع نشد و تا امروزهم هرچه داریم از آن بزرگوار داریم .... به نقل از سخنان خانم جبّاره فرمانفرما این بنگاه سال ها بعد وسیع تر شد و ریاست آن را خانم معصومه امینی دختر فخرالدوله عهده دارشد که مقارن جنگ جهانی دوم به نیازمندانِ سراسر شهر تهران ، خدمات بسیاری کردند.» البته همانطورکه درگزارش ذکر شد ، من و دخترعزیزم ، معصومه خانم ، تنها درسایه مشارکت و همدلی بسیاری ازدوستان و بستگان نیکوکار خود ، این قبیل کارها را پیش می بردیم

شرکت کنندگان در مراسم افتتاح مدرسه امين‌الدوله با حضور خانم فخر الدوله و محمد ساعد مراغه اي نخست وزير. نادر آراسته، جواد آشتياني، منوچهر اقبال، امیر تیمور کلالی، علي اميني، محمود اميني، حسن تقي زاده، رضا حکمت، علي اصغر حکمت، صادق رضازاده شفق، عبدالحميد زنگنه، محمد ساعد مراغه اي، عبدالحسين شيباني، جواد عامري

عکسی از کهنسالی خانم فخرالدوله